Een interview over Sergei Magnitsky, de strijd tegen straffeloosheid en het aandeel van Pieter Omtzigt daarin.
Toen Bill Browder in de jaren negentig aan een carrière als investeerder begon, had niemand kunnen vermoeden dat hij ooit een carrière als mensenrechtenactivist zou krijgen. Toch is dat precies de weg die hij inslaat na de dood van Sergei Magnitsky, de Russische advocaat die in 2009 omkwam in een Moskouse gevangenis na marteling door de autoriteiten. “De kans dat een hedgefondsmanager een mensenrechtenactivist wordt, is bijna nul,” zegt Browder. “Maar na Sergei’s dood voelde ik me moreel verplicht om alles opzij te zetten en te strijden voor gerechtigheid.”
Op 8 oktober 2025 is Browder een van de hoofdsprekers op het symposium van het NSC en het Wetenschappelijk Bureau van Nieuw Sociaal Contract (NSC) in Scheveningen, dat twintig jaar werk van Pieter Omtzigt in de Raad van Europa belicht. Het interview met Bill Browder laat zien hoe een persoonlijke tragedie heeft kunnen uitmonden in een internationale campagne voor gerechtigheid en ook hoe Pieter Omtzigt een belangrijke steunpilaar werd in de Europese strijd tegen straffeloosheid.
Het kantelpunt: de moord op Sergej Magnitski
Browder vertelt hoe hij jarenlang door de Russische autoriteiten werd opgejaagd vanwege zijn pogingen om corruptie aan het licht te brengen. Omdat ze hem in Londen niet te pakken kregen, gingen ze in Moskou achter zijn medewerkers aan.
Sergei Magnitsky, een 36-jarige advocaat die fraude door Russische ambtenaren had aangetoond, werd gearresteerd en gemarteld. Toen hij weigerde zijn verklaring in te trekken en Browder valselijk te beschuldigen, werd hij in november 2009 door acht bewakers in zijn cel doodgeslagen.
“Het was het meest kwaadaardige wat ik ooit heb meegemaakt,” zegt Browder. “Ik was niet degene die hem dit aandeed, maar zonder onze samenwerking had hij niet in die positie gezeten. Dat gevoel van schuld en verantwoordelijkheid was zo groot dat ik besloot mijn hele leven te wijden aan gerechtigheid voor Sergei.”
Van zakenman tot activist zonder handleiding
Browder had geen juridische of activistische achtergrond. Toch bleek dat een voordeel. “Ik had geen orthodoxie waar ik me aan moest houden,” legt hij uit. “Mijn enige doel was: gerechtigheid. Als er geen wet was die het mogelijk maakte, dan moest ik zelf een mechanisme bedenken.”
Toen hij zich verdiepte in internationale rechtsmiddelen ontdekte hij dat er niets bestond dat toepasbaar was: geen internationale rechtbank, geen verdragsbasis, geen enkel instrument waarmee de daders gestraft konden worden. “Als ik een advocaat was geweest, had ik waarschijnlijk geconcludeerd dat het juridisch onmogelijk was,” zegt hij. “Maar ik was geen advocaat, ik kon buiten de bestaande kaders denken.” Juist daardoor besloot hij dat, als er geen wet bestond, hij er één moest laten maken.
Dat mechanisme werd de Magnitsky Act: een wet die buitenlandse mensenrechtenschenders treft door hun bezittingen te bevriezen en hun reisvrijheid te beperken. “Deze mensen doden voor geld,” zegt Browder. “Hun zwakke plek is hun vermogen en hun toegang tot het Westen. Dáár moest ik ze raken.”
Het Amerikaanse begin
Browder vond gehoor bij twee Amerikaanse senatoren: de Democraat Benjamin Cardin en de Republikein John McCain. Zij luisterden niet alleen naar zijn verhaal, maar werden ook persoonlijk geraakt door de eenvoud en morele urgentie van zijn voorstel. In 2012 stemde de Senaat met 92 tegen 4 vóór de Magnitsky Act; in het Huis van Afgevaardigden was de steun 89 procent. President Obama tekende de wet op 14 december 2012.
“Het was een keerpunt,” zegt Browder. “Plotseling bestond er een concreet juridisch instrument dat individuen aansprakelijk stelde voor grove mensenrechtenschendingen. Het gaf slachtoffers wereldwijd hoop.” De Amerikaanse wet beperkte zich aanvankelijk tot Rusland, maar groeide al snel uit tot een model dat ook elders navolging kreeg.
Canada volgde in 2017 met zijn eigen Magnitsky-wet, waarna het Verenigd Koninkrijk in 2018 hetzelfde deed. “Canada was cruciaal,” vertelt Browder. “Niemand is anti-Canadees, dus een Canadese wet had een enorme morele uitstraling.” Toch bleef het grootste doel: Europa.
Europa: de lange weg naar een Magnitsky-wet
Waar de VS relatief snel handelden, stuitte Browder in Europa op scepsis. Lidstaten wezen naar elkaar of naar de Europese Commissie. “Iedereen hoopte dat ik op zou geven, want bijna niemand geloofde dat zoiets in de EU mogelijk was,” vertelt hij.
Een keerpunt kwam in 2013 bij de presentatie van Browders boek Red Notice in Nederland, een jaar na de Amerikaanse wet. Pieter Omtzigt speelde een actieve rol bij dit evenement, samen met andere parlementariërs. “Die bijeenkomst was meer dan een boeklancering,” zegt Browder. “Het bracht politici, journalisten en activisten samen en gaf een Europees gezicht aan de Magnitsky-beweging.” Sommige betrokkenen verdwenen later uit beeld, maar Omtzigt bleef. “Hij was een van de weinigen die sindsdien onafgebroken steun heeft gegeven. Dat maakte hem een onmisbare bondgenoot.”
Van Den Haag naar Brussel
De campagne om de wetgeving ook in Nederland in te voeren werd niet direct enthousiast ontvangen door de Nederlandse regering. Pieter Omtzigt bedacht toen een slimme omweg: een motie in de Tweede Kamer waarin de regering werd opgedragen een Europese Magnitsky Act te bepleiten, en bij uitblijven daarvan zelf een Nederlandse versie te maken. In 2018 nam de Kamer dit voorstel aan, gesteund door een brede coalitie van partijen. “Het gaf Den Haag geen keus: ofwel serieus in Brussel, of een nationale wet,” aldus Browder.
Maar Brussel was een ander verhaal. Europese Commissie en Raad verwezen elkaar cynisch door: de Commissie vond dat dit bij de lidstaten lag, de lidstaten wezen naar de Commissie. “Iedereen probeerde het dossier te laten doodbloeden,” zegt Browder. “Ze waren bang hun lucratieve banden met Moskou te verliezen.”
Uiteindelijk verzamelden steeds meer landen zich rond het Nederlandse voorstel – Zweden, Frankrijk en anderen – vaak niet uit enthousiasme, maar omdat zij liever meeliftten dan een eigen nationale wet opstelden. Toch bleef Hongarije onder Viktor Orbán dwarsliggen. Omdat Europese sanctiewetgeving unanimiteit vereist, leek dit een definitieve blokkade.
Browder schakelde opnieuw Amerikaanse bondgenoten in. Senator Roger Wicker, een Republikein uit Mississippi, belde de Hongaarse ambassadeur in Washington met een harde boodschap: als Boedapest het veto niet introk, zou hij publiekelijk de confrontatie met Orbán aangaan. Binnen een dag draaide Hongarije. “Het was pure geopolitiek,” zegt Browder. “Orbán wilde koste wat het kost goede relaties met de Republikeinen in Washington behouden.”
Toch duurde het nog tot 2020 voordat de EU, aangespoord door de woede over de vergiftiging van Aleksej Navalny, daadwerkelijk een sanctieregime aannam. Formeel heet het geen Magnitsky Act – een concessie aan Hongarije – en corruptie is niet als criterium opgenomen. Maar het principe was doorbroken. “Zonder Pieter Omtzigt was dat nooit gelukt,” concludeert Browder. “Hij verbond nationale politiek met Europese dynamiek en hield het vuur brandende toen iedereen dacht dat het onmogelijk was.”
Vijanden en persoonlijke risico’s
Browders werk bleef echter niet onopgemerkt in Moskou. In 2013 organiseerde Rusland een postuum proces tegen Magnitsky en veroordeelde daarbij Browder bij verstek tot jarenlange celstraf. Via Interpol probeerde het Kremlin hem meerdere keren te laten oppakken. Hij werd tijdelijk gearresteerd in Madrid en Genève en leeft sindsdien met voortdurende dreiging.
“Ik ben bedreigd met ontvoering en moord,” vertelt hij. “Reizen blijft gevaarlijk. Zelfs in het Westen moet ik alert zijn. Maar ik heb geen keuze – de strijd voor gerechtigheid moet doorgaan.”
Kritische blik op de EU
Hoewel de EU sinds 2020 een eigen sanctieregime heeft, is Browder kritisch. “De Europese Magnitsky Act is subpar,” zegt hij. “Corruptie is uitgesloten als grond voor sancties, en tot op de dag van vandaag zijn de daders van Sergei’s dood niet gestraft.”
Hij benadrukt dat de strijd nog lang niet voorbij is. “Het is een voortdurende campagne. Elke keer dat we een wet aannemen, moet die ook toegepast worden. En juist daar ontbreekt vaak de politieke wil.”
Inspiratie en les
Wat kan een Nederlandse lezer leren van Browders verhaal? Ten eerste dat volharding loont. “Iedereen zei dat het onmogelijk was,” zegt hij. “Maar door creatief te zijn en bondgenoten te vinden, hebben we toch een mechanisme gecreëerd dat wereldwijd effect heeft.”
Daarnaast toont zijn samenwerking met Pieter Omtzigt aan hoe belangrijk individuen in de politiek kunnen zijn. “Zonder Pieter had ik het waarschijnlijk opgegeven in Europa. Hij bedacht nieuwe strategieën en bleef jarenlang betrokken. Dat soort leiderschap is zeldzaam.”
Conclusie: een strijd die doorgaat
Bill Browder is niet langer de zakenman die hij ooit was, maar de drijvende kracht achter een mondiale beweging tegen straffeloosheid. Zijn verhaal laat zien hoe persoonlijke tragedie kan uitmonden in systemische verandering – mits iemand bereid is alles op te geven voor gerechtigheid.
In oktober spreekt hij in Nederland, samen met Pieter Omtzigt, over die twintig jaar van strijd in en rond de Raad van Europa. Het is niet alleen een terugblik, maar ook een oproep: de strijd tegen corruptie en mensenrechtenschendingen is nooit klaar.
“Wat mij drijft is nog steeds hetzelfde,” besluit Browder. “Sergei gaf zijn leven voor de waarheid. Mijn taak is ervoor te zorgen dat zijn dood niet voor niets was.”
