Verslag van het symposium in Scheveningen
Op 8 oktober 2025 vond in een monumentale kerk in Scheveningen het symposium De toekomst van democratie en rechtsstaat in Europa plaats, georganiseerd door Nieuw Sociaal Contract (NSC) en het Wetenschappelijk Bureau NSC. Het werd een indrukwekkende dag met enkele honderden bezoekers en brede aanwezigheid van nationale media die getuige waren van toespraken van Pieter Omtzigt en internationale gasten met wie hij jarenlang had samengewerkt in de Raad van Europa: Vladimir Kara-Murza, Gerald Knaus en Bill Browder.
In het vorige Bulletin publiceerden we uitgebreide interviews met drie van deze sprekers. In deze editie vindt u een verdiepend interview met Vladimir Kara-Murza, en in dit verslag zoomen we in op de paneldiscussie die tijdens het symposium plaatsvond. Een gesprek dat nieuwe inzichten opleverde over optimisme, risico’s en verantwoordelijkheden in de Europese democratische rechtsorde.
Een wereld vol bedreigingen maar ook bronnen van hoop
De paneldiscussie werd geopend met de vraag of er überhaupt reden voor optimisme is in tijden van oorlog, institutionele erosie en democratische terugval. Bill Browder, die na de moord op zijn advocaat Sergei Magnitski uitgroeide tot een van de belangrijkste mensenrechtenactivisten ter wereld, weigerde echter pessimisme te accepteren. Aan de hand van het verhaal van de bevrijding van Vladimir Kara-Murza uit een Russische gevangenis benadrukte hij dat wat onmogelijk lijkt—zoals het vrij krijgen van een politieke gevangene uit Poetins Rusland—soms toch lukt dankzij doorzettingsvermogen en internationale samenwerking.
Die boodschap vond weerklank bij Gerald Knaus, bekend van zijn werk voor vrede op de Balkan en zijn strijd tegen corruptie in de Raad van Europa in samenwerking met Pieter Omtzigt. In zijn bijdrage herinnerde hij aan de decennia waarin Europa—tegen de historische stroom in—robuuste instellingen bouwde: de Raad van Europa, de NAVO en de Europese Gemeenschap en Unie. Hij wees op het ‘Europese wonder’: de manier waarop samenwerking landen als de Baltische staten, Polen en Roemenië transformeerde tot stabiele en welvarende democratieën.
Ook Pieter Omtzigt onderstreepte het belang van deze institutionele erfenis. Niet door nieuwe instellingen op te richten, maar door bestaande instituties te hervormen en te onderhouden—iets waar Europa volgens hem de afgelopen jaren te weinig in investeerde. Het idee dat “we bij problemen maar weer een nieuw loket openen” is volgens hem een misvatting: het gaat om het herstellen en naleven van de oorspronkelijke regels, niet om bureaucratische uitbreiding.
Onder druk: de Europese rechtsorde en het Westen
Caspar Veldkamp, voormalig minister van Buitenlandse Zaken, verbond de Europese uitdagingen aan geopolitieke verschuivingen. De Verenigde Staten trekken zich deels terug uit multilaterale structuren, terwijl Europa moeite heeft om consequent op te treden tegen schendingen van rechtsstatelijke waarden, zowel intern als extern. Toch ziet hij kansen: vooral binnen de EU bestaan sterke samenwerkingsverbanden—zoals de Benelux—die gezamenlijk meer gewicht in de schaal kunnen leggen.
Die inconsistentie van het Westen werd scherp benoemd tijdens een kritische vraag uit het publiek: ‘Hoe kan Europa geloofwaardig opkomen voor de internationale rechtsorde als het zwijgt over schendingen ervan in Gaza door Westerse bondgenoten?’ Omtzigt onderkende het probleem en pleitte voor een open, zelfkritische discussie over dubbele standaarden en het afbrokkelen van het morele gezag van het Westen.
Magnitsky-wetgeving: vooruitgang en tekortkomingen
De discussie over de rechtsstaat leidde vanzelf naar de toepassing van Magnitsky-wetgeving in Europa—een dossier waarin Browder en Omtzigt al meer dan tien jaar intensief samenwerken. Browder wees op de tekortkomingen van het Europese sanctieregime: corruptie is geen grond voor sancties en Sergei Magnitsky’s eigen daders zijn in de EU nog altijd niet gesanctioneerd. “De Europese Magnitsky-wet is onvolledig,” aldus Browder.
Deze kritiek weerspiegelt ook wat Browder in zijn interview beschreef: zonder individuen in de politiek die vasthoudend blijven volhouden, zoals Omtzigt, was er nooit een EU-sanctieregime gekomen.
Brain drain, migratie en het belang van hoop
In gesprek over de toekomst van Europa kwam het vraagstuk van ‘brain drain’ aan bod. Veel Oost-Europese landen zagen in het verleden hun jongeren vertrekken, maar volgens Knaus en Omtzigt keert dat tij inmiddels. Roemenië, Polen en de Baltische staten maken een economische renaissance door, waardoor steeds meer mensen terugkeren. De boodschap: succesvolle instituties creëren hoop, en hoop brengt mensen terug.
Ruslands toekomst – en die van Europa
Uiteindelijk richtte het panel zich op de vraag die de kern raakte van twee toespraken op het symposium: zal Rusland ooit een democratische rechtsstaat worden?
Vladimir Kara-Murza, historicus en drievoudig overlever van vergiftigingen door het Russische regime, was stellig: ja. Hij baseert dit niet op wensdenken, maar op 250 jaar Russische geschiedenis waarin iedere machtswisseling leidde tot een radicale koerswijziging. Volgens hem is het cruciaal dat Europa nu al voorbereidingen treft voor dat moment—niet in afwachting, maar in actieve voorbereiding.
Die verantwoordelijkheid ligt zowel bij Russische democraten als bij Europese landen. Kara-Murza prees daarom het recente besluit van de Raad van Europa om een platform voor dialoog met Russische democratische krachten op te richten—een stap waarvan Omtzigt eerder in zijn werk benadrukte hoe essentieel zulke instituties zijn voor lange-termijn stabiliteit.
Een symposium als morele wake-up call
Het symposium in Scheveningen werd zo meer dan een terugblik op twintig jaar Europees werk van Pieter Omtzigt. Het werd een oproep om verantwoordelijkheid te nemen: voor instituties, voor mensenrechten, voor democratie, en voor toekomstige generaties. De paneldiscussie liet zien dat hoop geen passieve emotie is, maar een opdracht tot handelen.
Of het nu gaat om het versterken van de rechtsstaat, het tegengaan van straffeloosheid, het verdedigen van de internationale rechtspraak of het voorbereiden op een post-Poetin-Rusland: de boodschap van de sprekers was duidelijk. De toekomst van Europa staat niet vast. Zij hangt af van mensen die bereid zijn vast te houden aan principes wanneer dat het moeilijkst is.
