Stel je Anna voor. Ze is 29, werkt als verpleegkundige, en woont noodgedwongen nog steeds bij haar ouders. Iedere maand scrollt ze urenlang door woningwebsites en Facebookpagina’s waarvan ze de betrouwbaarheid ook niet precies kent, in de hoop iets te vinden wat ze kan betalen – tevergeefs. Ze is al een keer opgelicht met sleutelgeld. Net als haar collega’s weet ze dat het vinden van een woning geen kwestie meer is van zoeken, maar van geluk, heel veel geld of connecties. Heel oneerlijk.
De wooncrisis in Nederland raakt momenteel circa 1 miljoen mensen. Zoals Anna zijn er meer starters die geen plek kunnen vinden. Maar, ook gezinnen zitten vast in te kleine woningen, en ouderen kunnen nergens heen als ze willen doorstromen. Dat zorgt niet alleen voor praktische problemen, maar ook voor maatschappelijke ontwrichting. Kinderen groeien op zonder een eigen slaapkamer, jonge stellen moeten hun kinderwens uitstellen, en ouderen vereenzamen omdat ze vastzitten in een woning die niet meer past bij hun levensfase. Ze kunnen soms letterlijk de trap niet meer op of af.
De fundamentele oorzaak: een falende regie
Volgens Nieuw Sociaal Contract (NSC) is deze crisis niet uitsluitend te wijten aan de bekende problemen als stikstof, inflatie of bouwkosten. De kern zit dieper: bestuurlijke onmacht. Gemeenten, provincies en het rijk werken langs elkaar heen, procedures duren eindeloos, en niemand neemt écht de leiding. De Grondwet zegt dat de overheid moet zorgen voor voldoende, betaalbare en passende woningen – maar de praktijk laat het tegenovergestelde zien. Maar we kunnen hoop putten uit de geschiedenis. In 1900 tijdens de industriële revolutie trokken circa 1 miljoen mensen van platteland naar stad. Toen was huisvesting volledig aan de markt overgelaten. Woningcorporaties bestonden niet. Er waren veel krottenwijken. Want de huur werd toch wel betaald. Waarom zou de particulier dan onderhoud plegen? Geld verdienen was het devies. Met de komst van de Woningwet in 1901, waarbij een toen (toevallig ook) partijloze premier, samen met een minister van Financiën en een minister van Volkshuisvesting de basis legde voor de volkshuisvesting met woningcorporaties die voor meer besteld zijn dan geld verdienen. Sterker nog, deze veelal verenigingen hadden tot doel het deugdelijk en degelijk huisvesten van mensen met een bescheiden portemonnee. Toen is het ook gelukt om de wooncrisis op te lossen. Dat kunnen we nu weer!
Van crisisaanpak naar structurele oplossingen
NSC kiest voor een tweesporenbeleid. Enerzijds moet het acute tekort van ruim 400.000 woningen snel worden teruggedrongen. Dat betekent: jaarlijks minimaal 100.000 woningen bouwen tot 2030. Anderzijds moet Nederland voorkomen dat we over twintig jaar opnieuw in dezelfde crisis zitten. NSC wil toe naar een stabiel en voorspelbaar woonbeleid dat investeerders aantrekt die voor de lange termijn gaan, in plaats van vastgoedcowboys die snel winst maken en dan vertrekken.
Zeven concrete actielijnen – met mensen in het vizier
- Versnellen met crisisaanpak en Rijksregie
Neem een wijk in Zwolle waar een nieuwbouwproject al jaren vastloopt door een juridisch conflict tussen gemeente en provincie. In de aanpak van NSC kan de minister in zulke gevallen knopen doorhakken. Niet door lokale democratie te negeren, maar door procedures te stroomlijnen en samenwerking af te dwingen. Dat maakt het verschil voor honderden gezinnen die daar nu op wachtlijsten staan. - Bouwen aan publieke grondbanken
Grond is macht. En wie de grond heeft, bepaalt wat er gebouwd wordt. Publieke grondbanken zorgen ervoor dat gemeenten weer zeggenschap krijgen over hun eigen woningmarkt. Denk aan het succes van de Rotterdamse Grondbank in de jaren ’80, waar betaalbare woonwijken werden gebouwd dankzij strategisch grondbeheer. - Herwaardering van volkshuisvesting
In 1901 werd met de Woningwet een fundament gelegd: goede volkshuisvesting als publieke taak. Die geest wil NSC terugbrengen. Niet om alles in overheidshanden te leggen, maar om wel publieke doelen weer centraal te stellen. Corporaties krijgen ruimte om te bouwen zonder dat ze worden verstikt door regeltjes. Ook marktpartijen met een lange termijn scope zijn hard nodig – mits ze bijdragen aan het publieke belang. - Ruimte voor coöperaties en bewonersinitiatieven
In Almere bouwen jonge gezinnen samen een hofje via collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Ze bepalen samen het ontwerp, delen voorzieningen, en bouwen hun toekomst op eigen kracht. Zulke initiatieven wil NSC stimuleren, met aangepaste regels voor erfpacht, financiering en toewijzing. - Betaalbaarheid wettelijk verankeren
Iedereen kent wel iemand die €1.200 betaalt voor een appartement van 50m2. NSC staat daarom voor de Wet Betaalbare Huur die dit aan banden legt. Het woningwaarderingsstelsel geldt mede dankzij onze inspanningen ook voor de middenhuur. De huurtoeslag wordt eenvoudiger en eerlijker, zodat mensen zoals Anna niet maanden hoeven te wachten op compensatie. En de huurverhoging moet goed begrensd zijn en voorspelbaar. - Investeren in doorstroming en leefbaarheid
Door een tekort aan seniorenwoningen blijven oudere stellen in grote huizen wonen, terwijl jonge gezinnen ruimte tekortkomen. NSC wil daarom investeren in passende woningen voor elke levensfase, en tegelijkertijd wijken aanpakken waar sprake is van leegstand of verloedering. Niet alleen stenen stapelen, maar buurten en samenlevingen bouwen. - Monitoren, leren en bijsturen
Wat niet gemeten wordt, kan niet worden verbeterd. Daarom wil NSC een volkshuisvestingsmonitor invoeren met transparante data over productie, prijzen en beschikbaarheid. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en de Autoriteit Woningcorporaties zien erop toe dat beleid niet alleen wordt bedacht, maar ook echt van het papier af komt. De wooncrisis is een groot en ontwrichtend maatschappelijk probleem dat zeer adequaat aangepakt moet worden.
Slotgedachte: woonzekerheid als morele plicht
De wooncrisis is geen natuurverschijnsel. Ze is dus het gevolg van politieke keuzes – en kan dus ook worden opgelost door andere keuzes te maken. De geschiedenis laat zien dat vooruitgang mogelijk is wanneer visie en daadkracht samenkomen. Net als in 1901, toen men met de Woningwet de basis legde voor een betere toekomst, wil NSC nu een vergelijkbare stap zetten. Niet voor het systeem, maar voor mensen zoals Anna – en voor de generaties die na haar komen. Voor ouderen die weer naar buiten kunnen, voor jonge stellen dan hun eerste kindje kunnen gaan knuffelen, voor schoolgaande kinderen en pubers die in een eigen kamer rustig huiswerk kunnen maken en die leuke persoon kunnen checken op de socials.
