Op maandag 27 oktober 2025 presenteerde het Wetenschappelijk Bureau Nieuw Sociaal Contract (WB-NSC) een rapport met de titel ‘Twee talen, één klik, Fries in de digitale overheid’ over het onderzoek naar het tweetalig bestuur in de provincie Fryslân. Het onderzoek laat zien hoe het taalbeleid door de provincie en gemeenten in de praktijk wordt vormgegeven en kijkt daarnaast naar de kansen die digitalisering biedt voor meertaligheid.
De presentatie vond plaats in Leeuwarden waar het rapport door de auteur Jeroen Zandberg werd aangeboden aan de Kandidaat-Tweede Kamerleden Rinke van der Duim en Jurr van Dalen.
Nederlands en Fries zijn beiden officiële bestuurstalen in de provincie Fryslân. De huidige taalsituatie werd voor het eerst formeel vastgelegd in de Wet gebruik Friese taal uit 2014. Sindsdien kunnen inwoners daadwerkelijk in het Fries met hun gemeente of provincie communiceren. De aandacht voor het Fries binnen het openbaar bestuur is de laatste jaren duidelijk toegenomen, al blijft het beeld gemengd. De provincie noemt zichzelf graag taalskipper — een voortrekker – die het gebruik van het Fries stimuleert en anderen probeert mee te krijgen. Bij sommige gemeenten leeft het onderwerp sterk: zij hebben een concreet taalplan, vaste vertalers en communiceren regelmatig tweetalig. Op andere plekken blijft het gebruik van de Friese taal steken op een symbolisch niveau en is het nog niet volledig doorgedrongen tot de dagelijkse dienstverlening en intern officieel gebruik. Desondanks is er in de meeste gemeenten de ambitie om de Friese taal zichtbaarder te maken.
Daarnaast zijn er grote technologische veranderingen die de invoering van volwaardig tweetalig bestuur binnen afzienbare tijd mogelijk kunnen maken. Het rapport geeft een uitgebreid verslag van de test van vier vertaalprogramma’s — Oersetter, Google Translate, ChatGPT en Copilot — die getest zijn op parallel vertaalde zinnen. De kwaliteit van de vertaling is beoordeeld met BLEU-, chrF- en COMET-scores om de feitelijke prestaties van digitale vertaling van en naar het Fries te meten. De uitkomsten van deze tests tonen aan dat de nieuwste commerciële, maar ook de open-source, AI-modellen in staat zijn hoogwaardige vertalingen te genereren waardoor real-time tweetalig bestuur binnen handbereik is.
Het rapport sluit af met enkele aanbevelingen die het mogelijk maken om volwaardig tweetalig bestuur in Fryslân te implementeren:
- Actualiseer de Wet gebruik Friese taal met bepalingen over digitale toegankelijkheid en richtlijnen voor het gebruik van vertaaltechnologie in de publieke sector.
- Introduceer structurele monitoring van tweetaligheid: bijvoorbeeld jaarlijkse rapportages over het aandeel Friese communicatie.
- Ontwikkel uniforme richtlijnen voor tweetalige communicatie en digitale formulieren.
- Integreer AI-vertaling in publieke ICT-systemen, te beginnen met gemeentelijke websites en raadsinformatiesystemen.
Samenvattend:
- Maak het gebruik van het Fries een plicht van de overheid in plaats van een recht van de burger.
- Centraliseer het Friese taalbeleid.
- Integreer AI-vertaling in de bestuurlijke processen.
- Voor directe toepassing van tweetaligheid: produceer beleidsdocumenten eerst in het Fries en vertaal deze daarna naar het Nederlands met behulp van commerciële AI-modellen zoals Copilot/ChatGPT (voor openbare informatie) en open source AI-modellen, zoals Ollama en DeepSeek (voor privacygevoelige informatie).
U kunt het rapport downloaden door op de verwijzing aan de linkerzijde te klikken.
