Waarom staalproductie in Nederland ooit vanzelfsprekend was
De Eerste Wereldoorlog, en het daarmee samenhangende embargo door Duitsland én de geallieerden, liet onmiskenbaar zien hoe belangrijk het voor Nederland is om eigen staal te kunnen produceren. Later zorgde de beschikbaarheid van goedkope energie uit het Groningenveld ervoor dat Hoogovens – nu Tata Steel Nederland (TSN) – kon uitgroeien tot een van de meest innovatieve en concurrerende staalproducenten ter wereld. Tegenwoordig is die situatie ingrijpend veranderd. De energieprijzen in Nederland, zeker voor duurzame energie, liggen aanzienlijk hoger dan in andere Europese landen. Hierom moeten we ons de vraag stellen of en hoe staalproductie hier nog toekomst heeft. Daarbij spelen in de eerste plaats de klimaatopgave en lokale uitstoot een grote rol. Dit laatste gaat ook vooral om het leefklimaat van de omwonenden rondom TSN. Tegelijkertijd zijn de geopolitieke omstandigheden verscherpt en is de afhankelijkheid van Nederland en de Europese Unie voor de productie van staal opnieuw actueel. Het verdwijnen van TSN zou grote gevolgen hebben, niet alleen vanwege de unieke producten en innovaties, maar ook omdat de relatief lage uitstoot per ton staal zou worden vervangen door productie elders die wereldwijd tot extra klimaatbelasting zou leiden.
Van gesprek tot formeel onderzoek
Wat begon als een gesprek tussen NSC-Tweede Kamerlid Klimaat en Energie, Wytske Postma, en een ledengroep binnen NSC op het gebied van klimaat en energie, is uitgegroeid tot een formeel onderzoek van het Wetenschappelijk Bureau NSC. Zo blijft Nieuw Sociaal Contract dankbaar gebruikmaken van de expertise en energie van onze ledenbeweging.
Doel: een brede visie op de toekomst van staal in Nederland
De opdracht is om een brede, onderbouwde visie te ontwikkelen op de toekomst van staalproductie in Nederland en Europa. Daarbij is eerst gekeken welke criteria in het algemeen van belang zijn voor industriële activiteiten in Nederland. Autonomie, het belang voor Defensie, het innovatieve vermogen om hoogwaardige producten en diensten voort te brengen, de maatschappelijke waarde in termen van economie en werkgelegenheid, en de belasting voor milieu en omgeving zijn daarbij leidend. Ook de rol van het management, de bedrijfsbelangen en de publieke opinie worden meegenomen. Specifiek voor TSN komen hier nog economische en financiële vraagstukken bij, zoals de hoge energie- en productiekosten, de aansluiting op de energie- en klimaattransitie, de aanpak van lokale vervuiling en gezondheidsbelasting, en de mogelijkheden en noodzaak van staatssteun of staatsdeelneming.
Staal wordt steeds meer een geopolitiek vraagstuk
Staalproductie ontwikkelt zich bovendien steeds sterker tot een geopolitiek vraagstuk. Het gaat allang niet meer alleen om grondstoffen en fabrieken: staal is strategisch, economisch en diplomatiek van groot belang. De oplopende internationale spanningen raken TSN direct. Het bedrijf bevindt zich in het spanningsveld tussen internationale concurrentie, klimaatbeleid en strategische industriepolitiek.
Onderzoeksvragen: is duurzame staalproductie haalbaar?
Onder de titel Duurzame staalproductie in Nederland: mogelijkheden en randvoorwaarden onderzoekt het Wetenschappelijk Bureau NSC of duurzame staalproductie in Nederland in de komende 25 jaar haalbaar is en welke technologische, economische en beleidsmatige factoren daarbij een rol spelen. De vraag is of staalproductie past binnen de Nederlandse industriële criteria en of binnen tien tot vijfentwintig jaar een betaalbare, duurzamere productie kan worden gerealiseerd. Om dit te achterhalen wordt TSN beoordeeld aan de hand van deze criteria, worden de beschikbare technologische routes voor duurzame staalproductie in kaart gebracht en wordt onderzocht welke randvoorwaarden, zoals beleid, financiering, technologische ontwikkeling en infrastructuur, noodzakelijk zijn. Verder wordt gekeken naar verwachte tijdslijnen, kosten en belemmeringen.
Routes naar groen staal en benodigde randvoorwaarden
Het onderzoek moet inzicht bieden in de vraag hoe staalproductie in Nederland zich verhoudt tot de industriële criteria, welke mogelijkheden er zijn voor zogenoemd groen staal – al dan niet in combinatie met de invoer van duurzaam geproduceerd ruw ijzer uit andere landen – en hoe verschillende bronnen voor waterstof of andere reductiemiddelen zich tot elkaar verhouden. Daarbij worden ook de economische en financiële randvoorwaarden onderzocht, evenals de beleidsmaatregelen die op korte en lange termijn noodzakelijk zijn om de emissies en de belasting voor de omgeving terug te dringen. Daarnaast wordt gekeken naar de gevolgen voor werkgelegenheid, economie en innovatie, naar de rol van de overheid en naar de vraag wat er gebeurt als problemen niet worden opgelost of als staalproductie geheel uit Nederland verdwijnt.
Samenstelling van de onderzoeksgroep
De komende maanden wordt dit uitgezocht door een kleine groep uit de NSC-ondersteuningsgroep Klimaat en Energie, aangevuld met een onafhankelijke expert op het gebied van energie en duurzame energietechnologie. Ondanks de intentieverklaring van de Nederlandse overheid richting Tata over ondersteuning in de transitie, blijft dit onderzoek hard nodig. Juist nu is het van belang om onafhankelijk en breed alle opties in kaart te brengen, zodat een nieuw kabinet een beter begrip heeft van de technische en economische mogelijkheden en van de structurele gevolgen op de langere termijn. Daarnaast kan het afwegingskader dat uit dit onderzoek voortkomt ook gebruikt worden voor toekomstige discussie over of en hoe zware industrie in Nederland behouden moet blijven.
Planning en oproep aan experts
De bedoeling is het rapport in februari 2026 af te ronden. Heeft u deskundigheid op het gebied van staalproductie of relevante kennis die kan bijdragen aan dit onderzoek, dan nodigen wij u van harte uit om zich bij het Wetenschappelijk Bureau NSC te melden! Zo blijven we bouwen aan een beweging van vakmensen die actief bijdragen aan beleid en besluitvorming in hun eigen sector.
Foto: Enlightening Images – Unsplash
